Îmkan û astengîyên ji bo Kurdên diasporayê: Mînaka Kurdên Swêdê
Axaftina li konferansa Koçberî û civaka Kurdên Anatolîya Navîn, Stockholm, 2018-10-20, Platforma Kurdên Anatolîya Navîn
Osman Aytar
Associate Professor in Social Work/ PhD in Sociology
Mälardalen University
School of Health, Care and Social Welfare
osman.aytar@mdh.se
Merheba ji we hemûyan re,
Berê dixwazim spasîya rêvebirên Platforma Kurdên Anatolîya Navîn bikim ji bo daweta beşdarîyê ya konferansê û herweha spas jib o endam û dostên ku di amdekarîya konferansê de kar kirine.
Ez îro dixwazim bi riya mînaka Kurdên Sweêdê li ser îmkan û astengîyên ji bo Kurdên diasporayê bisekinim.
Berê dixwazim li ser hin termên navendî yên mijara babeta min bikim. Yek ji wan termê Bedewletî ye. Bêdewletî dikare him ji bo mirovan û him jî ji bo netewe û etnîsîteyan bê bikaranîn. Ji bo mirovan bêdewletî, tunebûna hevwelatî ye û ji bo netewe û etnîsîteyan jî tunebûna dewleta wan a. Diaspora termeke ji bo grûbên etnîkî û dinî ku li welatekî din bicih bûne tê bikar anîn. Termê Etnîsîte jî nasnameyeke taybetî ye wekî nasnameyên sinifa sosyal, cinsiyet, ol, kêmfonksiyonî, emir, seksualî, herêm û hwd. Li gorî Robin Cohen (1997) pênc babetên diasporayê hene:
- ”victim/refugee”
- ”imperial/colonial”
- ”labour/service”
- ”trade/business/professional”
- ”cultural/hybrid/postmodern”
Bi fenomena diasporayê girêdayî çend babetên têkiliyên diasporal jî hene:
- Têkiliyên bi welatê xwe
- Têkiliyên bi welatê lêmayî
- Têkiliyên bi welatên din
Beşek we yên ku li vir in dizanin ku dîroka Kurdên Swêdê dûr û dire je. Ji ber ku heval Rohat dê behsa vê tarîxê zêde bisekine naxwazim zêde li ser wê bisekinim. Ger mirov bixwaze çend navên Kurdên pêşîn li Swêdî bina bike, Mirza Said (1893), Cherif Pasha (1898), M. Emin Zeki (1918) û Sleman Aleander Knutas (1929) hin ji wan in. Ji alîyê rêxistinî jî di salên 1960î de hin gav hatine avêtin. Svenska Kurdkommittén (Komîteya Kurdî ya Swêdî) ku di sala 1966an de avabûye yek ji wan e. Selahaddin Rastgeldi, Olof G. Tanberg, Märta Hansson, Jamal Alamdar û Jan A. Norlander damêzrenêr û rêvebirên wan bû (Binêre Resim 1). Di dema xwe de gellek çalakiyên baş kirine, wekî minak raporek bi navê ”Det glömda kriget: Rapport från Irakiska Kurdistan” (”Şerê jibîrkirî: Rapor ji Kurdistana Irakê”) li ser şerê rizgarîxwaz a Kurdistana Başûr bi Swêdî weşandine ku hîn jî behsa wê tê kirin.
Resim 1. Svenska Kurdkommittén
Ji dawîya salên 1960î heta sala 1980ê, di gel Kurdên karker ji Anatolîya navîn, gellek kesayetîyên sîyasî jî hatine Swedê (Binêre Resim 2). Beşek ji wan ku li vir nîşan didim di avakarina komel û dezgehên din ê Kurd û Kurdistanî de rolên baş leyistin. Hîmên jiyana rêxistinî û karûbarên kulturî ya dewlemend di van salên despêkê de hatin avêtin û taybetî jî di salên 1980 û 1990î de gihiştin merheleyên nû (Binêre Resim 3 û 4).
Resim 2. Hin Kurdên destpêkê li Swêdê (ji dawîya salên 1960 heta destpêka 1980)
Resim 3. Jiyana rêxistinî ya dewlemend
Resim 4. Gulvedana kovar û rojnameyên Kurdî li Swêdê
Di warê perwerdeya Kurdî de jî gavê gellek hêja taybetî jî di salên 1980î de hatin avêtin û dû re hatin pêşdexistin (Binêre Resim 5).
Resim 5. Pêşveçşna perwerdeya Kurdî
Herweha di warê weşandina kitêban de jî pêşveçûnên mezin çêbûn. Ev kitêbweşanîya dewlemend bingeheke baş çêkir (Binêre Resim 6)
Resim 6. Kitêweşanîyeke dewlemend
Kurd taybetî jî ji ber pêşveçûnên salên 1980 û destpêka 1990î di her warê civata Swêdê de mobîlîze bûn. Nalin Pekgul (Baksi) wekî Kurda pêşî di 1994an de ji lîsteya Partîya Sosyaldemokrat kete Parlamentoya Swêdê (Binêra Resim 7) û ew pêvajo di warê sîyasî de her ku çû pêşde çû, Kurd ji gellek partiyên cuda ketin parlamentoyê (Binêre Resim 8). Beşdarbûna Kurdan a di meclîsên herêmî û şarederîyên Swêdê de jî pit fireh e.
Resim 7. Kurda pêşî li parlamentoya Swedê
Resim 8. Hin Kurdên ku heta sala 2018 ketin Parlamentoya Swêdê
Di dawîya salên 1990 û destpêka 2000î de hebûna Kurdan di warên din de jî, wekî mînak di warên kulturî, civakî û sporê, êdî pir dîyar bû (Binêre Resim 9-14).
Resim 9. Hin Kurdên mîzahê
Resim 10. Hin Kurdên gotin û axaftinê
Resim 11. Radyoya giştî bi Kurdî
Resim 12. Kitêbxaneya pêşîn a Kurdan li Swêdê
Resim 13. Klûba fûtbolê ya Kurdan a pêşîn li Swêdê: Dalkurd
Resim 14. Galayên Kurdî li Swêdê
Pêşveçûn û destkeftinên Kurdan li Swêdê gellek in û ewên li jor behskirî tenê hin minak in ku tabloyeke giştî bê dîtin.
Li diasporaya Kurdî li Swêdê bêşik problem jî hene, wekî mînak:
- Segregasyon
- Diskriminasyon
- Nexweşî
- Bêkarî
- Feqîrî
- Nakokîyên nifşan
- Nakokîyên malbatî
- Hesreta welat û mal
- Tenêbûn û her wekî din…
Ev problem di jiyana rojane de li ser hin Kurdan zêdetir dikin û dikarin bibin mijara civîneke din.
Wexta mirov van pêşketinên Kurdan dinêre, dikare bê pirsîn ku gelo sebebên wê çi ne?
Bêşik sebeb pir in, lê li vir dixwazim behsa hin sebeban bikim. Yek ji wan sebeban ew e ku hin Kurd ne tenê di rêxistinên xwe de herweha di rêxistin û dezgehên Swêdê de jî bi awayên biserketî kar meşandine. Lêkolînên min ên li ser jiyana rêxistinî ya penaberan li Swêdê nîşan didin ku di birêxistinbûnên de piralîbûn rê li ber hin îmkanan vedike (Binêre Resim 15-17). Kurdên Swedê wekî grûbeke bêdewlet li diasporayê di vî warî de yek ji wan grûbên penaber in ku xwe bi hin warên civakê re bisînor nekirine û xwestine îmkanên heyî (çi sîstematîk/strûkturî, çi demdemî/muwaqetî) him di sewîyeyê kesayetî de, him jî di sewîyeyên grûbî û rêxistinê de bikar bînin.
Resim 15. Beşdarbûna rêxistinî li Swêdê
Resim 16. Çalakiyên rêxistinî di navbera koçberan de
Resim 17. Têkiliyên navetnîkî di nav û bi riya rêxistinan de
Îro min xwest behsa van tiştan bikim.
Ger pirsên we hebin wekî ku hatîye plankirin em dê dû re bihevra sohbet bikin. Ger pîştî konferansê jî pirs û nêrînên we di derbarê mijara min de hebin, hûn her tim dikarin bi min re têkilî deynin.
Gellek spas ji bo guhdarîkirina we û dîsa gellek spas ji bo hemû rêvebir, ensam û dostên PKANê…
Çavkanî:
Çavkanîyên ku di amadekirina vê axaftinê de hatine bikaranîn ev in:
Alakom, R. (2007). Kurderna. Fyrtio år i Sverige (1965-2005). Stockholm: Serkland.
Aytar, O. (2007). Mångfaldens organisering. Om integration, organisationer och interetniska relationer i Sverige. Stockholm: Sociologiska institutionen, Stockholms universitet.
Aytar, O. (2009). Organisering, diaspora och statslöshet. I Bo Bengtsson, & Clarissa Kugelberg (Eds.), Föreningsliv, delaktighet och lokal politik i det mångkulturella samhället (s. 233-260). Malmö: Égalité.
Cohen, R. (1997). Global Diasporas. An Introduction. London: UCL Press.
Micheletti, M. (1994). Det civila samhället och staten. Medborgarsammanslutningarnas roll i svensk politik. Stockholm: Publica.
Putnam, R. D. (2001). Den ensamme bowlaren. Den amerikanska medborgarandans upplösning och förnyelse. Stockholm: SNS förlag.
Rohat (1991) Di cavkaniyen swedi de motiven kurdi. Stockholm: Weşanxana Vejin.
Svenska Kurdkommittén. (1967). Det glömda kriget. Rapport från Irakiska Kurdistan. Stockholm: Natur och Kultur.
Tarrow, S. (1998). Power in Movement. Social Movements and Contentious Politics. Cambridge: Cambridge university press.
